کتاب «برهان علیت» نوشته «ن فخر»
میتوان گفت داستان برهان علیت، شگفت انگیزترین داستانی ست که در تاریخ فلسفه رخ داده است. برهانی که می بایست از همان روز نخست به عنوان استدلالی بر علیه وجود خدای ادیان و روز رستاخیز بکار میرفت، بعنوان برهانی برای اثبات وجود خدای متشخص ادیان، به پیروان هر دینی فروخته شد و توهم عقلانی بودن خدای متشخص ادیان را نه تنها بین مردم عادی، بلکه حتی در بین فیلسوفان متدین، به درجات مختلف ایجاد کرد. بعضی از فیلسوفان متدین تلاش کردند نشان دهند علت العلل، تغیرناپذیر و نامحدود و نازمانمندی که محصول برهان علیت است، قابل جمع با خدای انسان وار و پدیده گونه دینشان است و دست به تاویل صفات ذکر شده برای خدایشان زدند تا او را به علت العلل برهان علیت بخورانند. اگرچه این تلاش هرگز از دید منطقی و فلسفی موفق نبود، اما چشم عیب پوش دینداران، به راحتی تلاش های عقیم این متفکران دینی را ارج نهاد و به موفقیت به دست نیامده ایشان نمره قبولی داد. از یک طرف، هیاهو و تبلیغات دینداران پیرامون اینکه با وجود برهان علیت، کوهی محکم از استدلال عقلانی در پشت دین و ایمانشان نشسته و از طرف دیگر، وحشت بعضی روشن اندیشان از اینکه مبادا در مسیر فلسفه و عقلانیت، پا را از چارچوب های اعتقادات دینی مردم فراتر بگذارند و تکفیر شوند، در کنار بی علاقگی اکثر مردم نسبت به ورود جدی به مباحث فلسفی، همگی موجب شدند که نه تنها جامعه دینداران متوجه تفاوتهای فاحش خدای دینشان با علت العلل نشود، بلکه مومنین، قدم بعدی این برهان را که همانا رد وجود روز جزاست بر ندارند و یا اگر برداشتند، به طریقی به رفوی این شکاف بزرگ بپردازند و آتشی را که برهان علیت به روز رستاخیز میزند، از چشم خود و دیگران دور نگه دارند.
