اندیشه های میرزا فتحعلی آخوندزاده

نویسنده فریدون آدمیت. این رساله چهارمین است در تاریخ اندیشه های اجتماعی و سیاسی جدید ایران تا عصر نهضت ملی مشروطیت. پیشتر فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت اندیشه های طالبوف تبریزی و اندیشه های میرزا آقاخان کرمانی را منتشر کرده ام. در سیر افکار جدید، میرزا فتحعلی آخوندزاده (1295 – 1228) از نوآوران است. نماینده تفکر علمی انتقادی است. پیشرو نمایشنامه نویسی و داستان پردازی اروپایی در خطه مشرق زمین است. مبتکر اصلاح خط و تغییر الفبا در جامعه های اسلامی است. متنقد ادب کلاسیک و سنت شکن تاریخ نگاری است. داعی اخذ دانش و حکمت و مدنیت غربی است. اندیشه ساز ناسیونالیسم ایرانی است. نقاد سیاست و دین است و معتقد به تفکیک مطلق سیاست از دیانت. دشمن دولت استبدادی و هرگونه حکمرانی فردی است. هواخواه مشروطیت عقلی عرفی برپایه حقوق طبیعی است. هاتف اصلاح دین و “پروتستانتیسم اسلامی” است. اندیشه گری است مادی با افکار و آرای کاملا مضبوط. در نظام فکری او ناهمتایی و تناقض راه ندارد؛ هر چه هست اصالت ماده و سلطنت عقل است…